"Τιμή σ'εκείνους όπου στην ζωή των ώρισαν και φυλαγουν Θερμοπύλες. Ποτέ από το χρέος μη κινούντες δίκαιοι κ' ίσιοι σ'όλες των τες πράξεις... "
Κωνσταντίνου Καβάφη, "Θερμοπύλες".
Κωνσταντίνου Καβάφη, "Θερμοπύλες".
Τα επεισόδια στο μνημόσυνο του Γεωργίου Παπανδρέου, οι διαδηλώσεις των φοιτητών αλλά και όλων των πολιτών, οι συγκρούσεις και οι συλλήψεις, προαναγγέλλουν ότι ο Νοέμβριος του 1973 θα σφραγίσει την νεώτερη ελληνική ιστορία με σημαντικά και καθοριστικά γεγονότα. Στις 14 Νοέμβρη, γίνεται ολική κατάληψη του Πολυτεχνείου και του γύρω χώρου. Την νύκτα της 15ης Νοέμβρη πραγματοποιούνται φοιτητικές συνελεύσεις σε όλες τις Σχολές. Από το Πολυτεχνείο ακούγονται συνθήματα εναντίον της χούντας και πολλοί φοιτητές αλλά και εργάτες συγκεντρώνονται εκεί. Κεντρικό σύνθημα, η γενική απεργία. Την επομένη ημέρα, γίνονται προμήθειες σε τρόφιμα και άλλα αναγκαία είδη ενώ οι συνελεύσεις φοιτητών και εργατών συνεχίζονται. Έξω από το κτίριο του Πολυτεχνείου συγκεντρώνεται ένα μεγάλο πλήθος που προσφέρει στους φοιτητές εφόδια: τρόφιμα, φάρμακα, τσιγάρα αλλά και λουλούδια. Ως τις 8.00 το βράδυ, ο κόσμος ο οποίος έχει συγκεντρωθεί υπερβαίνει τις 50.000. Ο ραδιοφωνικός σταθμός του Πολυτεχνείου καλεί τον λαό να δώσει την ιερή μάχη για την Δημοκρατία. Και έτσι, φθάνουμε στην νύκτα της 16ης προς 17η Νοέμβρη.
Πέντε λεπτά μετά τα μεσάνυκτα, ξεκινούν από το Γουδί οι πρώτες φάλαγγες αρμάτων με κατεύθυνση προς το Πολυτεχνείο. Σε ακτίνα τριών χιλιομέτρων γύρω από το Πολυτεχνείο, εξεγερμένοι πολίτες δίνουν μάχη με τις αστυνομικές δυνάμεις. Ολόκληρη η περιοχή μεταξύ των οδών Πειραιώς, Καποδιστρίου, Ηπείρου, Στουρνάρα, Χαλκοκονδύλη και Πατησίων μπροστά στο Πολυτεχνείο, είναι αποκλεισμένη με οδοφράγματα: αυτοκίνητα, λεωφορεία και οικοδομικά υλικά εμποδίζουν την πρόσβαση των χουντικών δυνάμεων καταστολής που αναγκάζονται να καλέσουν γερανοφόρα οχήματα για να μετακινήσουν τα εμπόδια.
Ο ραδιοφωνικός σταθμός και τα μεγάφωνα του Πολυτεχνείου μεταδίδουν μηνύματα προς τον ελληνικό λαό και τους στρατιώτες καλώντας τους τελευταίους να μην κτυπήσουν τα αδέλφια τους: "Είμαστε άοπλοι. Θα σας υποδεχθούμε με χειροκροτήματα". Στα κάγκελα της Σχολής αναρτάται ένα πανώ που γράφει: "Φαντάροι είστε αδέλφια μας". Οι οδομαχίες στους γύρω δρόμους γίνονται όλο και σκληρότερες. Στις 2.30 η αστυνομία ζητά ενισχύσεις. Ύστερα από δεκαπέντε λεπτά, οι δυνάμεις της αστυνομίας και του στρατού είναι παραταγμένες σε θέση μάχης έξω από το κτίριο. Κάποιοι στρατιώτες ο οποίοι είχαν προηγουμένως χαιρετίσει τους κλεισμένους μέσα στο Πολυτεχνείο φοιτητές, πέφτουν νεκροί από πυροβολισμούς.
Στις 3.00, ένα τανκ το οποίο βρίσκεται απέναντι από την κεντρική πύλη του Πολυτεχνείου μετακινείται και πέφτει επάνω της με ορμή. Η πύλη γκρεμίζεται καταπλακώνοντας τους φοιτητές που στέκονται πίσω της. Οι αστυνομικές δυνάμεις εισβάλλουν στο προαύλιο μαζί με άνδρες των ΛΟΚ. Ακούγονται ριπές πυροβόλων όπλων και πολλοί από τους εξεγερμένους τραυματίζονται ή πέφτουν νεκροί. Μισή ώρα αργότερα, το Πολυτεχνείο έχει αδειάσει. Ασθενοφόρα μεταφέρουν τους νεκρούς και τους τραυματίες. Στους παραπλήσιους δρόμους, οι οδομαχίες συνεχίζονται ενώ όσοι κατορθώνουν να διαφύγουν από τον αστυνομικό κλοιό βρίσκουν καταφύγιο στις γύρω πολυκατοικίες των οποίων τις πόρτες οι κάτοικοι έχουν αφήσει ανοικτές.
Στις 5.00, τα τανκ αποχωρούν από τον χώρο του Πολυτεχνείου κατευθυνόμενα προς το Πεδίο του `Αρεως. Την ίδια ώρα, δυνάμεις καταστολής περικυκλώνουν το κτίριο της Πολυτεχνικής Σχολής Θεσσαλονίκης που τελεί επίσης υπό κατάληψη. Ξεκινούν οι διαπραγματεύσεις για την αποχώρηση των φοιτητών ενώ στις 6.00 η Σχολή εκκενώνεται. Οι εξερχόμενοι κακοποιούνται και συλλαμβάνονται. Στο μεταξύ, στην Αθήνα, όσοι είχαν καταφύγει σε σπίτια και πολυκατοικίες για να αποφύγουν την σύλληψη, ξαναβγαίνουν στους δρόμους. Οι διαδηλώσεις και οι συγκρούσεις δεν αργούν να αρχίσουν και πάλι. Οι εργάτες, ενωμένοι με τους φοιτητές, στήνουν οδοφράγματα και οι δρόμοι γεμίζουν με νέους νεκρούς και τραυματίες.
Στις 11.00 κηρύσσεται στρατιωτικός νόμος ενώ στο Σύνταγμα πραγματοποιείται μεγάλη μαθητική διαδήλωση. Οι μαθητές βρίσκουν μπροστά τους τα τανκ. Οι συγκρούσεις συνεχίζονται μέχρι την επόμενη ημέρα και ο αριθμός των νεκρών αυξάνει διαρκώς. Στις 25 Νοέμβρη, στρατιωτικό πραξικόπημα ανατρέπει τον Παπαδόπουλο και την κυβέρνηση Μαρκεζίνη. Ο νέος "πρόεδρος" στρατηγός Γκιζίκης σχηματίζει "κυβέρνηση" με "πρωθυπουργό" τον Ανδρουτσόπουλο. Λίγους μήνες αργότερα, τον Ιούλιο του 1974, οι πολιτικοί αρχηγοί Π. Κανελλόπουλος, Γ. Μαύρος και Ε. Αβέρωφ πραγματοποίησαν σύσκεψη υπό τον Γκιζίκη, με σκοπό την μεταβίβαση της εξουσίας στα χέρια των πολιτικών.
Η εξέγερση των φοιτητών του Πολυτεχνείου άνοιξε τον δρόμο για την πτώση της χούντας και την μεταπολίτευση. Αλλά η στιγμή του πραγματικού εκδημοκρατισμού των θεσμών δεν είχε φθάσει ακόμη. Όταν, τον Ιούλιο του 1974, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής ορκιζόταν Πρωθυπουργός της χώρας, ήταν οπωσδήποτε μία μεγάλη κατάκτηση που σηματοδοτούσε μία νέα αρχή. Οι πολιτικοί κρατούμενοι απελευθερώθηκαν άμεσα, καταργήθηκε το στρατόπεδο της Γυάρου και δόθηκε αμνηστία σε όλα τα πολιτικά αδικήματα. Αλλά ο Ανδρέας Παπανδρέου προειδοποιούσε ότι η πραγματική αλλαγή δεν είχε ακόμη πραγματοποιηθεί... Στις 25 Ιουλίου, ανακοινώθηκε η πρόθεσή του να επιστρέψει οριστικά στην Ελλάδα. Επέστρεψε στις 16 Αυγούστου και του έγινε θριαμβευτική υποδοχή.
Η δικτατορία είχε συνδεθεί με την απομόνωση και την ταπείνωση της χώρας μας. Σήμερα, περίπου τριάντα χρόνια μετά, η Ελλάδα, μία δημοκρατική χώρα πλέον, έχει διανύσει πολύ μεγάλη απόσταση. Βεβαίως, ο αγώνας για την Δημοκρατία δεν τελειώνει ποτέ. Όπως είχε άλλωστε πει ο Κώστας Σημίτης όταν, επισκέφθηκε την Γυάρο, "αν ο αντιδικτατορικός αγώνας, αν ο ηρωισμός και ο πόνος όσων υπέφεραν στα Γιούρα, το Παρθένι, την Αλικαρνασσό και αλλού μας αφήνουν μία παρακαταθήκη, αυτή η παρακαταθήκη είναι, επάνω απ'όλα, πρόκληση. Πρόκληση να αντιμετωπίζουμε κινδύνους που απειλούν να αποδυναμώσουν την δημοκρατία μας. Κυρίως όμως, πρόκληση να αναδείξουμε και να τονώσουμε το θετικό της περιεχόμενο. Πρόκληση να εναρμονίσουμε πιο δημιουργικά την ελευθερία με την ισότητα και την κοινωνική συνοχή".
Πέντε λεπτά μετά τα μεσάνυκτα, ξεκινούν από το Γουδί οι πρώτες φάλαγγες αρμάτων με κατεύθυνση προς το Πολυτεχνείο. Σε ακτίνα τριών χιλιομέτρων γύρω από το Πολυτεχνείο, εξεγερμένοι πολίτες δίνουν μάχη με τις αστυνομικές δυνάμεις. Ολόκληρη η περιοχή μεταξύ των οδών Πειραιώς, Καποδιστρίου, Ηπείρου, Στουρνάρα, Χαλκοκονδύλη και Πατησίων μπροστά στο Πολυτεχνείο, είναι αποκλεισμένη με οδοφράγματα: αυτοκίνητα, λεωφορεία και οικοδομικά υλικά εμποδίζουν την πρόσβαση των χουντικών δυνάμεων καταστολής που αναγκάζονται να καλέσουν γερανοφόρα οχήματα για να μετακινήσουν τα εμπόδια.
Ο ραδιοφωνικός σταθμός και τα μεγάφωνα του Πολυτεχνείου μεταδίδουν μηνύματα προς τον ελληνικό λαό και τους στρατιώτες καλώντας τους τελευταίους να μην κτυπήσουν τα αδέλφια τους: "Είμαστε άοπλοι. Θα σας υποδεχθούμε με χειροκροτήματα". Στα κάγκελα της Σχολής αναρτάται ένα πανώ που γράφει: "Φαντάροι είστε αδέλφια μας". Οι οδομαχίες στους γύρω δρόμους γίνονται όλο και σκληρότερες. Στις 2.30 η αστυνομία ζητά ενισχύσεις. Ύστερα από δεκαπέντε λεπτά, οι δυνάμεις της αστυνομίας και του στρατού είναι παραταγμένες σε θέση μάχης έξω από το κτίριο. Κάποιοι στρατιώτες ο οποίοι είχαν προηγουμένως χαιρετίσει τους κλεισμένους μέσα στο Πολυτεχνείο φοιτητές, πέφτουν νεκροί από πυροβολισμούς.
Στις 3.00, ένα τανκ το οποίο βρίσκεται απέναντι από την κεντρική πύλη του Πολυτεχνείου μετακινείται και πέφτει επάνω της με ορμή. Η πύλη γκρεμίζεται καταπλακώνοντας τους φοιτητές που στέκονται πίσω της. Οι αστυνομικές δυνάμεις εισβάλλουν στο προαύλιο μαζί με άνδρες των ΛΟΚ. Ακούγονται ριπές πυροβόλων όπλων και πολλοί από τους εξεγερμένους τραυματίζονται ή πέφτουν νεκροί. Μισή ώρα αργότερα, το Πολυτεχνείο έχει αδειάσει. Ασθενοφόρα μεταφέρουν τους νεκρούς και τους τραυματίες. Στους παραπλήσιους δρόμους, οι οδομαχίες συνεχίζονται ενώ όσοι κατορθώνουν να διαφύγουν από τον αστυνομικό κλοιό βρίσκουν καταφύγιο στις γύρω πολυκατοικίες των οποίων τις πόρτες οι κάτοικοι έχουν αφήσει ανοικτές.
Στις 5.00, τα τανκ αποχωρούν από τον χώρο του Πολυτεχνείου κατευθυνόμενα προς το Πεδίο του `Αρεως. Την ίδια ώρα, δυνάμεις καταστολής περικυκλώνουν το κτίριο της Πολυτεχνικής Σχολής Θεσσαλονίκης που τελεί επίσης υπό κατάληψη. Ξεκινούν οι διαπραγματεύσεις για την αποχώρηση των φοιτητών ενώ στις 6.00 η Σχολή εκκενώνεται. Οι εξερχόμενοι κακοποιούνται και συλλαμβάνονται. Στο μεταξύ, στην Αθήνα, όσοι είχαν καταφύγει σε σπίτια και πολυκατοικίες για να αποφύγουν την σύλληψη, ξαναβγαίνουν στους δρόμους. Οι διαδηλώσεις και οι συγκρούσεις δεν αργούν να αρχίσουν και πάλι. Οι εργάτες, ενωμένοι με τους φοιτητές, στήνουν οδοφράγματα και οι δρόμοι γεμίζουν με νέους νεκρούς και τραυματίες.
Στις 11.00 κηρύσσεται στρατιωτικός νόμος ενώ στο Σύνταγμα πραγματοποιείται μεγάλη μαθητική διαδήλωση. Οι μαθητές βρίσκουν μπροστά τους τα τανκ. Οι συγκρούσεις συνεχίζονται μέχρι την επόμενη ημέρα και ο αριθμός των νεκρών αυξάνει διαρκώς. Στις 25 Νοέμβρη, στρατιωτικό πραξικόπημα ανατρέπει τον Παπαδόπουλο και την κυβέρνηση Μαρκεζίνη. Ο νέος "πρόεδρος" στρατηγός Γκιζίκης σχηματίζει "κυβέρνηση" με "πρωθυπουργό" τον Ανδρουτσόπουλο. Λίγους μήνες αργότερα, τον Ιούλιο του 1974, οι πολιτικοί αρχηγοί Π. Κανελλόπουλος, Γ. Μαύρος και Ε. Αβέρωφ πραγματοποίησαν σύσκεψη υπό τον Γκιζίκη, με σκοπό την μεταβίβαση της εξουσίας στα χέρια των πολιτικών.
Η εξέγερση των φοιτητών του Πολυτεχνείου άνοιξε τον δρόμο για την πτώση της χούντας και την μεταπολίτευση. Αλλά η στιγμή του πραγματικού εκδημοκρατισμού των θεσμών δεν είχε φθάσει ακόμη. Όταν, τον Ιούλιο του 1974, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής ορκιζόταν Πρωθυπουργός της χώρας, ήταν οπωσδήποτε μία μεγάλη κατάκτηση που σηματοδοτούσε μία νέα αρχή. Οι πολιτικοί κρατούμενοι απελευθερώθηκαν άμεσα, καταργήθηκε το στρατόπεδο της Γυάρου και δόθηκε αμνηστία σε όλα τα πολιτικά αδικήματα. Αλλά ο Ανδρέας Παπανδρέου προειδοποιούσε ότι η πραγματική αλλαγή δεν είχε ακόμη πραγματοποιηθεί... Στις 25 Ιουλίου, ανακοινώθηκε η πρόθεσή του να επιστρέψει οριστικά στην Ελλάδα. Επέστρεψε στις 16 Αυγούστου και του έγινε θριαμβευτική υποδοχή.
Η δικτατορία είχε συνδεθεί με την απομόνωση και την ταπείνωση της χώρας μας. Σήμερα, περίπου τριάντα χρόνια μετά, η Ελλάδα, μία δημοκρατική χώρα πλέον, έχει διανύσει πολύ μεγάλη απόσταση. Βεβαίως, ο αγώνας για την Δημοκρατία δεν τελειώνει ποτέ. Όπως είχε άλλωστε πει ο Κώστας Σημίτης όταν, επισκέφθηκε την Γυάρο, "αν ο αντιδικτατορικός αγώνας, αν ο ηρωισμός και ο πόνος όσων υπέφεραν στα Γιούρα, το Παρθένι, την Αλικαρνασσό και αλλού μας αφήνουν μία παρακαταθήκη, αυτή η παρακαταθήκη είναι, επάνω απ'όλα, πρόκληση. Πρόκληση να αντιμετωπίζουμε κινδύνους που απειλούν να αποδυναμώσουν την δημοκρατία μας. Κυρίως όμως, πρόκληση να αναδείξουμε και να τονώσουμε το θετικό της περιεχόμενο. Πρόκληση να εναρμονίσουμε πιο δημιουργικά την ελευθερία με την ισότητα και την κοινωνική συνοχή".
Η έξοδος από το Πολυτεχνείο
"Το να στέκεσαι μπροστά στην κάννη, να ανοίγεις το πουκάμισό σου και να λές χτύπα, όταν ο άλλος έχει σκοτώσει παραδίπλα, πραγματικά πρόκειται για μια λειτουργεία έξω από τα πλαίσια του λογικού, του νορμάλ στις κανονικές συνθήκες. Εγώ το είπα υπέρβαση. Είναι η στιγμή που οι συνθήκες σου δημιουργούν αυτή τη δυνατότητα να υπερβείς το εγώ σου...". Είναι η μαρτυρία ενός από τους φοιτητές που έζησαν από κοντά τα γεγονότα της 17 Νοέμβρη. Συνεχίζεται...
Η ιστορική αλήθεια για τα γεγονότα του Πολυτεχνείου έχει καταγραφεί. Υπάρχει, όμως και μια άλλη αλήθεια, που δεν είναι καταγεγραμμένη στα αρχεία. Είναι αυτή που κουβαλάνε μέσα τους, όσοι ζήσανε τις τελευταίες στιγμές μέσα στο Πολυτεχνείο. Οι μαρτυρίες αυτών των ανθρώπων, τα συναισθήματά τους, οι σκέψεις τους εκείνες τις ώρες είναι η μεγαλύτερη αλήθεια. Ας παραχωρήσουμε το "λόγο" σε έναν από τους φοιτητές, που στις 17 Νοέμβρη του 1973 βρέθηκε μπροστά στα τανκς:
"Όταν ήρθαν τα τανκς και κάναν τον κύκλο του Πολυτεχνείου για να μας απομονώσουν και πυροβόλαγαν, ο κόσμος έμεινε εκεί, τραγουδούσε τη Ρωμιοσύνη, άρχισε να φωνάζει: 'Φαντάροι είμαστε αδέρφια' κλπ. Ο ραδιοφωνικός σταθμός άρχισε να εκπέμπει με εκείνη τη δραματικότητα... μέχρι τις τρεις παρά... Θυμάμαι ότι ήμουν ο τελευταίος που πήγε κάτω και τους είπα: 'Τελειώσαμε. Πρέπει να φύγουμε.' Το θυμάμαι καλά. Και βάλαμε τα κλάματα... ήταν το τελευταίο σημείο πλέον, γιατί είχε μπει το τανκ μπροστά στην πόρτα. Σπάσαμε το σταθμό... Απ' έξω θυμάμαι ήταν ορισμένοι από μας και προσπαθούσαν να συζητήσουν, για να μη γίνει σφαγή. Άρχισα, θυμάμαι, να φωνάζω με τον τηλεβόα, στην πόρτα ακριβώς της Αβέρωφ, ότι είμαστε άοπλοι και ότι ζητάμε παρουσία εκπροσώπων ξένων πρεσβειών για να αποχωρήσουμε...
Μερικούς τους έπιασε κάτι σαν πανικός εκείνη τη στιγμή, βλέποντας ότι θα σφάξουν τον κόσμο... Τουλάχιστον, να γίνει ομαλά η αποχώρηση(...).
Όταν το τανκ έβαλε τη μπούκα του και ενώ γίνονταν όλα αυτά και υπήρχε μία διαδικασία ομαλής εκκένωσης, βλέπω το συνταγματάρχη κι ένα λοχαγό με φουλάρι, αυτός με το φουλάρι, ίσως ήταν ο Δερτιλής, δεν ξέρω, δεν είμαι σίγουρος, έδωσε σήμα. Πέφτει το τανκ απάνω και την επόμενη στιγμή θυμάμαι δύο πράγματα: να πέφτω κάτω και να βλέπω πατούσες παπουτσιών πάνω από το κεφάλι μου και να ακούω 'Πάει η κοπέλα, σκοτώθηκε'. Τώρα, πώς σηκώθηκα; Δε θυμάμαι. Η Πέπη Ρηγοπούλου καθόταν δίπλα στον τοίχο και έπεσε μια κολώνα στα πόδια της. Θυμάμαι τρέξαμε μαζί με τον κόσμο μέσα από τις στοές της Σχολής Καλών Τεχνών και τρέχοντας, φτάσαμε πίσω στην αυλή του Πολυτεχνείου, στο κτίριο των Μηχανολόγων και εκεί μας έπιασαν τα ΛΟΚ. Ήμασταν ξεγραμμένοι έτσι και αλλιώς. Εκείνη την ώρα δε σκεφτόμασταν τίποτα. Βγήκαμε μπροστά. Είπαμε: 'Είμαστε της Επιτροπής,. Μην πυροβολείτε. Είμαστε άοπλοι.'Αυτοί, όταν τους πλησιάσαμε μας είπαν: 'Από εκεί παιδιά, φύγετε'... Οπότε βγήκαμε από την πόρτα της Στουρνάρα. Ήταν θυμάμαι ένας ηλικιωμένος αρχιλοχίας, ο οποίος είπε: 'Σιγά-σιγά, με τάξη'. Αλλά, ενώ βγαίναμε αμίλητοι και ομαδικά στη Στουρνάρα, είχε κάνει έναν κλοιό η αστυνομία, η οποία επιτίθετο άγρια. 'Δημοκρατία θέλατε, ε;' Μπαμ! 'Αλήτες'. Μπροστά στα μάτια μου, άγριο ξύλο. Αλλά ήταν μέγάλος ο αριθμός των φοιτητών και μικρός ο αριθμός των αστυφυλάκων και τρέξαμε με μεγάλη ορμή. Θυμάμαι τότε ότι βρήκαμε ένα δεύτερο τείχος στα Εξάρχεια, το οποίο κι αυτό το σπάσαμε σώμα με σώμα, ξύλο κλπ και μέσα από τους στενούς δρόμους εκεί των Εξαρχείων...Πάλι φωνάζαμε 'Κάτω η δικτατορία', ενώ βλέπαμε από γωνία σε γωνία λοκατζήδες, οι οποίοι προχώραγαν...
Εμείς φύγαμε το πρωί, λοιπόν, από εκεί, από μια πολυκατοικία των Εξαρχείων... Το διαμέρισμα που έμεινα εγώ, θυμάμαι, ήταν μέσα σ' ένα δωμάτιο 30-35. Πάνω σε ένα κρεβάτι, κάθετα, είχαμε κοιμηθεί δέκα άτομα. Την άλλη μέρα το πρωί, βγαίνοντας, είδαμε πολύ κόσμο σους δρόμους. Περνάγαν ελικόπτερα σε πολύ χαμηλό ύψος. Έβλεπες τα υπολείμματα της εξέγερσης. Πατημένα αυτοκίνητα από τανκς, οδοφράγματα, ντελαπαρισμένα τρόλεϊ... η Πατησίων ανάστατη, ξύλα, πέτρες...Έβλεπες ότι υπήρχε ένα πεδίο μάχης.
Το Σάββατο έγινε ο μεγαλύτερος σκοτωμός, γιατί έρχονταν κύματα διαδηλωτών τόσο από την Πατησίων, όσο και από την Πειραιώς και η σφαίρα έπεφτε χαλάζι. Σκότωναν έτσι, εν ψυχρώ. Ο κόσμος ερχόταν να δει το Πολυτεχνείο το Σάββατο το πρωί. Και πρέπει να πω ότι η εξέγερση συνεχίστηκε και την Κυριακή ακόμα..."
Η ιστορική αλήθεια για τα γεγονότα του Πολυτεχνείου έχει καταγραφεί. Υπάρχει, όμως και μια άλλη αλήθεια, που δεν είναι καταγεγραμμένη στα αρχεία. Είναι αυτή που κουβαλάνε μέσα τους, όσοι ζήσανε τις τελευταίες στιγμές μέσα στο Πολυτεχνείο. Οι μαρτυρίες αυτών των ανθρώπων, τα συναισθήματά τους, οι σκέψεις τους εκείνες τις ώρες είναι η μεγαλύτερη αλήθεια. Ας παραχωρήσουμε το "λόγο" σε έναν από τους φοιτητές, που στις 17 Νοέμβρη του 1973 βρέθηκε μπροστά στα τανκς:
"Όταν ήρθαν τα τανκς και κάναν τον κύκλο του Πολυτεχνείου για να μας απομονώσουν και πυροβόλαγαν, ο κόσμος έμεινε εκεί, τραγουδούσε τη Ρωμιοσύνη, άρχισε να φωνάζει: 'Φαντάροι είμαστε αδέρφια' κλπ. Ο ραδιοφωνικός σταθμός άρχισε να εκπέμπει με εκείνη τη δραματικότητα... μέχρι τις τρεις παρά... Θυμάμαι ότι ήμουν ο τελευταίος που πήγε κάτω και τους είπα: 'Τελειώσαμε. Πρέπει να φύγουμε.' Το θυμάμαι καλά. Και βάλαμε τα κλάματα... ήταν το τελευταίο σημείο πλέον, γιατί είχε μπει το τανκ μπροστά στην πόρτα. Σπάσαμε το σταθμό... Απ' έξω θυμάμαι ήταν ορισμένοι από μας και προσπαθούσαν να συζητήσουν, για να μη γίνει σφαγή. Άρχισα, θυμάμαι, να φωνάζω με τον τηλεβόα, στην πόρτα ακριβώς της Αβέρωφ, ότι είμαστε άοπλοι και ότι ζητάμε παρουσία εκπροσώπων ξένων πρεσβειών για να αποχωρήσουμε...
Μερικούς τους έπιασε κάτι σαν πανικός εκείνη τη στιγμή, βλέποντας ότι θα σφάξουν τον κόσμο... Τουλάχιστον, να γίνει ομαλά η αποχώρηση(...).
Όταν το τανκ έβαλε τη μπούκα του και ενώ γίνονταν όλα αυτά και υπήρχε μία διαδικασία ομαλής εκκένωσης, βλέπω το συνταγματάρχη κι ένα λοχαγό με φουλάρι, αυτός με το φουλάρι, ίσως ήταν ο Δερτιλής, δεν ξέρω, δεν είμαι σίγουρος, έδωσε σήμα. Πέφτει το τανκ απάνω και την επόμενη στιγμή θυμάμαι δύο πράγματα: να πέφτω κάτω και να βλέπω πατούσες παπουτσιών πάνω από το κεφάλι μου και να ακούω 'Πάει η κοπέλα, σκοτώθηκε'. Τώρα, πώς σηκώθηκα; Δε θυμάμαι. Η Πέπη Ρηγοπούλου καθόταν δίπλα στον τοίχο και έπεσε μια κολώνα στα πόδια της. Θυμάμαι τρέξαμε μαζί με τον κόσμο μέσα από τις στοές της Σχολής Καλών Τεχνών και τρέχοντας, φτάσαμε πίσω στην αυλή του Πολυτεχνείου, στο κτίριο των Μηχανολόγων και εκεί μας έπιασαν τα ΛΟΚ. Ήμασταν ξεγραμμένοι έτσι και αλλιώς. Εκείνη την ώρα δε σκεφτόμασταν τίποτα. Βγήκαμε μπροστά. Είπαμε: 'Είμαστε της Επιτροπής,. Μην πυροβολείτε. Είμαστε άοπλοι.'Αυτοί, όταν τους πλησιάσαμε μας είπαν: 'Από εκεί παιδιά, φύγετε'... Οπότε βγήκαμε από την πόρτα της Στουρνάρα. Ήταν θυμάμαι ένας ηλικιωμένος αρχιλοχίας, ο οποίος είπε: 'Σιγά-σιγά, με τάξη'. Αλλά, ενώ βγαίναμε αμίλητοι και ομαδικά στη Στουρνάρα, είχε κάνει έναν κλοιό η αστυνομία, η οποία επιτίθετο άγρια. 'Δημοκρατία θέλατε, ε;' Μπαμ! 'Αλήτες'. Μπροστά στα μάτια μου, άγριο ξύλο. Αλλά ήταν μέγάλος ο αριθμός των φοιτητών και μικρός ο αριθμός των αστυφυλάκων και τρέξαμε με μεγάλη ορμή. Θυμάμαι τότε ότι βρήκαμε ένα δεύτερο τείχος στα Εξάρχεια, το οποίο κι αυτό το σπάσαμε σώμα με σώμα, ξύλο κλπ και μέσα από τους στενούς δρόμους εκεί των Εξαρχείων...Πάλι φωνάζαμε 'Κάτω η δικτατορία', ενώ βλέπαμε από γωνία σε γωνία λοκατζήδες, οι οποίοι προχώραγαν...
Εμείς φύγαμε το πρωί, λοιπόν, από εκεί, από μια πολυκατοικία των Εξαρχείων... Το διαμέρισμα που έμεινα εγώ, θυμάμαι, ήταν μέσα σ' ένα δωμάτιο 30-35. Πάνω σε ένα κρεβάτι, κάθετα, είχαμε κοιμηθεί δέκα άτομα. Την άλλη μέρα το πρωί, βγαίνοντας, είδαμε πολύ κόσμο σους δρόμους. Περνάγαν ελικόπτερα σε πολύ χαμηλό ύψος. Έβλεπες τα υπολείμματα της εξέγερσης. Πατημένα αυτοκίνητα από τανκς, οδοφράγματα, ντελαπαρισμένα τρόλεϊ... η Πατησίων ανάστατη, ξύλα, πέτρες...Έβλεπες ότι υπήρχε ένα πεδίο μάχης.
Το Σάββατο έγινε ο μεγαλύτερος σκοτωμός, γιατί έρχονταν κύματα διαδηλωτών τόσο από την Πατησίων, όσο και από την Πειραιώς και η σφαίρα έπεφτε χαλάζι. Σκότωναν έτσι, εν ψυχρώ. Ο κόσμος ερχόταν να δει το Πολυτεχνείο το Σάββατο το πρωί. Και πρέπει να πω ότι η εξέγερση συνεχίστηκε και την Κυριακή ακόμα..."
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου